Dương Bá Trạc 楊伯濯 sinh ngày 22-4-1884, anh ruột Dương Quảng Hàm (1898-1946), môn đệ của cụ Đinh Gia Trăn. Ông đỗ cử nhân năm 16 tuổi (1900), nhưng không ra làm quan như những người khác mà ôm chí lớn đi theo các chí sĩ yêu nước như Phan Châu Trinh, Tăng Bạt Hổ… mưu việc giải phóng đất nước. Song song với việc bí mật liên kết với đồng chí mua sắm súng đạn chờ thời cơ, ông còn là một trong những người sáng lập Đông Kinh Nghĩa Thục, dùng đây làm trường học cổ động những tư tưởng mới, thức tỉnh quốc dân, đưa học sinh vào con đường cứu nước. Do những hoạt động đó, ông bị thực dân Pháp bắt và xử án tù, đầy ra Côn Đảo, sau bị đưa về an trí tại Long Xuyên (Nam Bộ), mãi đến năm 1917 mới được trả tự do. Về sống tại Hà Nội, dù bị thực dân giám sát và mua chuộc, ông vẫn ngấm ngầm lo việc lớn, đồng thời viết báo, soạn sách nhằm bảo tồn, phát huy lịch sử và văn hoá truyền thống dân tộc. Khi quân đội Nhật vào Đông Dương, ngày 29-10-1943, ông bị chúng đưa sang Singapore, đến năm 1944 ông mất tại đó.
Dương Bá Trạc rất thông minh, mau nhớ, văn tài rất mẫn tiệp sở trường về kinh nghĩa, nhưng cũng như Lương Khải Siêu nhận ngay thấy những cái hủ bại của cổ học, nên hô hào cái học thực nghiệp để cứu quốc. Gặp bạn nào còn ham tập văn khoa cử, cụ cũng bảo: “Anh còn muốn cái cử nhân ư? Này, tôi bán cho anh, một xu thôi”.
Loading...